Smart Workplace 2040, the rise of the workspace consumer

6 juli 2015

Begin jaren 60 bracht mijn vader een gekleurde brochure mee over de binnenstad van Utrecht. Plaatjes van plekken kijken was toen al een hobby van me: “hoe zou Hoog Catharijne eruit gaan zien als ik groot was”. Een lange bouwtijd, en dan heb je ook wat: de toekomstige stad met nieuwe winkels, nieuwe kantoren en nieuwe woningen. Alles bij en door elkaar in een gigantisch gebouwencomplex; het zou Utrecht een wereldstad maken. Vijftig jaar later is een terugblik mogelijk.

Zo’n terugblik kan niet voor futuristische studies die op veel plaatsen verschijnen. Smart Workplaces 2040 van Global Workplace Solutions van Johnson Controls is er een van. Maar er is meer en het door elkaar lezen van verschillende bronnen scherpt je gedachten¹. In deze studie is nagedacht over de werkomgeving van 2040. Dus 25 jaar vooruit.

Wat staat er in Smart Workplace 2040?

Nina, de hoofdpersoon is een digirati, dat is een lid van de volgende generatie kenniswerkers die volledige controle hebben over hoe en waar ze werken. De smart workplace 2040 waar Nina gebruik van maakt zal nogal anders zijn dan de werkplek anno 2015:

• Aanpasbare werk patronen - bieden de mogelijkheid om werk en privé af te stemmen. Een gemiddelde werkdag heeft virtuele, holografische en persoonlijk ontmoetingen, tijd zonder de computer, quality time voor thuis. Arbeidsrelaties bestaan uit flexibele contracten.
• Keuze - door de werkers zelf: zij bepalen waar en wanneer ze werken
• Locatie - “Trophy workplaces” zijn hoogwaardige ‘experience environments’. Een bezoek daaraan is een beloning.
• Ondernemerschap is de norm: technologie ondersteunt het werk dat veelal ondernemend zal zijn en vaak in broedplaatsen (incubators)
• Samenwerking – is een de hoofdreden dat bedrijven goed presteren. Het is de belangrijkste competentie van de ‘digirati’.
• Services – worden op de individuele kenniswerkers afgestemd in overeenstemming met gemoedstoestand en gezondheid
• Gezondheid – is belangrijker dan werk. Er is voldoende tijd om aan de conditie te werken.
• Netwerken – zijn de bron door de digirati’s. Ze kunnen vertrouwen op een grote groep experts.

In 2040 draait de wereld van werk om keuzes, fluïditeit, identiteit, zorg, ervaring en intuïtie.

Leuk zo’n rapport, maar is dat allemaal zo?

Johnson Controls heeft zijn nek uitgestoken, een goed leesbaar en prettig geïllustreerd rapport gemaakt. Het klinkt plausibel, er heeft een fors aantal actieve FM-deskundigen meegedacht.

Het rapport lezend dringt zich een beeld op dat de wereld van 2040 er ongeveer uitziet als we nu al denken dat de wereld er uit zou kunnen zien of soms al uitziet. Maar het perspectief is wel eng. De hoofdpersoon behoort bij een elite die niet zo groot zal zijn. Onderzoek van de OESO² laat zien dat er wel veel ICT in de wereld is, maar dat de competenties om daarmee om te gaan schrikbarend slecht ontwikkeld zijn. Het rapport spreekt over “ontnuchterende feiten”: we hebben “Hi tech, but low skills”. Dat gaat met de gegevens van nu ook over de generatie van nu in de leeftijd van 16-34 jaar. Zal deze generatie te bewegen zijn om die vaardigheden te ontwikkelen om ICT zo in te zetten dat we productiever zijn, dat innovaties sneller in de markt komen en anders ogenschijnlijk onoplosbare problemen op te lossen? Daar zit natuurlijk een sterk ethisch normatieve component aan. Wil de nieuwe generatie dat alles sneller en innovatiever gaat, wat heeft men over voor welvaart en welzijn?

En stel dat deze elite van Hi tec, high skills ook de politieke en economische macht over andere groepen van werknemers  heeft, dan zullen er mechanismen in het leven geroepen worden om de “have nots” te controleren. Zou dat kunnen door hen te dwingen ook fysiek weer naar kantoor te komen. Dat is een heel andere oplossing dan Workplace 2040 voorziet. Mailend met de auteurs zeggen ze mij: “Je hebt gelijk, dat zou ook zo maar kunnen”!

Leuk in het rapport is een conversatie van hoofdpersoon Nina en haar man Lee over hun pensioenleeftijd. Wanneer zullen ze stoppen? Hij wil stoppen als hij 75 is, zij weet het nog niet en mijmert wat over het jaar 2070. Is stoppen met werken betaalbaar of komt er een tijd aan dat we in het harnas sterven? Of zorgt de technologische vooruitgang dat we zonder al te veel verlies van kwaliteit van leven gemakkelijk 120 jaar oud kunnen worden?

Wat het rapport wel doet is de lijn van vandaag de dag doortrekken. Technologie dicteert insluiting en uitsluiting op basis van biometrische gegevens. De wereld van 2040 krijgt in het rapport sterke trekjes van Big Brother die toekijkt, regelt en controleert. Wie Big Brother is wordt echter niet duidelijk.

Zo kun je gemakkelijk doorgaan: vragen stellen en ontwikkelingen relativeren. De waarde van het rapport is echter groot en tegelijk beperkt. Er wordt een toekomstscenario geformuleerd. Dat is een beeld van een toekomst die zich ontwikkeld heeft door sociaal-maatschappelijke, economische en politieke keuzes die we NU maken. Het is jammer dat een paar andere denkbare toekomsten ontbreken. Hoe zou het leven eruitzien als bijvoorbeeld het zoete water opraakt en we maar beperkt in staat zijn zeewater te ontzilten? Of de macht over bepaalde technologie komt in de handen van enkelingen met fundamentalistische doelen.  Wat is de invloed van kwetsbare financiële markten waarop goed en slecht bedoelende overheden en individuen elkaar het bestaansrecht niet gunnen?

Wat leert het ons?

Onderzoek kent zo zijn beperkingen. Resultaten zijn nagenoeg altijd context gebonden. Schetsen over de toekomt kun je als uitgangspunt voor beleid nemen, maar de kans dat je blik te beperkt was is dan groot. De complexe werkelijkheid doorgronden is een van de intenties van de wetenschap. De wetenschap bestaat bij debat en kritiek en dus bij de noodzaak om – in dit geval - andere visies op de WORKPLACE 2040 te maken. Dat zou moeten beginnen met een beter begrip van WORK 2040. Misschien  moet die horizon eerst maar eens op 2020 of 2025 gelegd worden. Dat is al ver genoeg in de toekomst.

____________________________________________________________________________________

¹ Naast Smart Workplace 2040 werd mijn aandacht getrokken door het artikel Think Better in 360° een uitgave van Steelcase. Een ander artikel heet DOES NOT COMPUTE en gaat over de veronderstelling dat digital natives ook daadwerkelijk vaardig  zijn met ICT. Dat blijkt niet zo te zijn. Zie voetnoot 2.
² OECD Skills Outlook 2013, internet: http://skills.oecd.org/documents/OECD_Skills_Outlook_2013.pdf