Cruiseschepen en kantoren - een column

6 oktober 2020

Een column van CfPB collega Nora van Klingeren

Cruiseschepen en dingen die wel of niet voorbij gaan

Op de Noordzee vlak voor de kust liggen de cruiseschepen aan hun anker te dobberen wegens gebrek aan klandizie (foto Peter Teske). Er wil en er kan nu geen passagier aan boord. De minimaal noodzakelijke bemanning is aan boord gebleven. Verder liggen de schepen volstrekt doelloos te wachten op vervlogen tijden. Op de tijden waarin mensen zich af en aan over de wereldzeeën lieten varen.  De vraag is wanneer deze tijd weer komt.  Als ze al weer komt…

 Erik van Lieshout, Untitled, 2020

Een analogie met de kantoorkolossen ligt voor de hand. Deze gebouwen staan (vrijwel) leeg.  Een handje vol facilitaire medewerkers houdt zich bezig om de basis in stand te houden. Van de werkers zijn alleen zij aanwezig die op kantoor MOETEN zijn. Het wachten is op de terugkeer van alle andere medewerkers.  Wachten op vervlogen tijden, zoals Vladimir en Estragon in dat beroemde stuk van Samuel Beckett. Maar wachten op vervlogen tijden is volstrekt zinloos. Vervlogen tijden komen niet meer terug en zouden ook niet meer terug moeten komen.

Als je terugkomt op kantoor is het de vraag wat je daar eigenlijk komt doen. Ook is het de vraag of een kantoorgebouw van 10 verdiepingen of meer voor de lange termijn nog wel wenselijk is.  Een volgende pandemie is niet onwaarschijnlijk, net zoals dierziekten dat in de afgelopen decennia hebben gedaan. Het lijkt een fact of life te worden.

Zoals we nu allen ondervinden, biedt de huidige kantoorkolos geen goede verblijfsomgeving in tijden van besmettingsgevaar. Kantoorgebouwen waren altijd al ondingen ten aanzien van de leefbaarheid in de stad. En de kantoortuinen mogen ook niet op veel fans rekenen . Ook zonder Corona kenden de gebouwen al een beperkt gebruik, maximaal 75% van de werkplekken bezet op dinsdag en donderdag tussen 10:00 en 15:00 uur, en verder het grootste deel van de tijd beperkt of helemaal geen gebruik. Het is tijd dat we onze ogen openen voor het onhoudbare mono-cultuurmodel dat kantoorkolos heet.

Onlangs zag ik, op weg naar de Kunstkapel in Amsterdam (een tijdelijk leegstaand onderdeel van de St. Nicolaasschool, nu in gebruik als restaurant en expositieruimte), de Valley in aanbouw. De Valley, aan de ZuidAs gelegen, is ontworpen door MVRDV als gebouw voor werken, wonen en ontspanning. Het wordt een welkome afwisseling van de monocultuur die op de rest van de ZuidAs overheerst. Tegelijk een voorbeeld van het zgn. Vertical mixed use, zoals ook in de Guidelines Metro- mix van het College van Rijksadviseurs (2019) worden genoemd.

Het deed me denken aan New Babylon (1959-1974) van Constant Nieuwenhuijs vooraanstaand lid van de kunstbeweging Cobra en beter bekend met zijn voornaam Constant. ‘Door een nieuwe balans tussen werk en vrije tijd en door volledige automatisering van arbeid krijgen mensen meer ruimte voor zelfontwikkeling’, aldus Nieuwenhuijs. Deze ontwikkelingen maakten volgens hem een nieuwe inrichting van de  wereld noodzakelijk. Met zijn utopische New Babylon creëerde hij een ideale wereldwijde stad van de toekomst waarin dynamiek centraal staat en waar ‘verticaal’ geleefd wordt. Hierdoor is de mens, de Homo Ludens, vrij om zich volledig te richten op het ontwikkelen van creatieve ideeën.

New Babylon, Constant Nieuwenhuys 1959-1974                  Valley, artist impression architect MVRDV

De Valley heeft veel weg  van New Babylon: Gaat de Valley terug naar de dingen die al voorbijgegaan waren? Of was Constant Nieuwenhuis gewoon zijn tijd ver vooruit?  En is New Babylon eigenlijk nog nooit geweest en daarmee ook nog niet voorbijgegaan?

Met de Corona-pandemie lijkt de tijd aan gebroken voor een goede reflectie op de gebouwde omgeving. Een reflectie die overigens ook al nodig was met het oog op de energie-transitie en de klimaatcrisis. Dus niet bijbouwen maar transformeren. Gaan we op voor een grote transformatie voor de Homo Ludens? Hoort spelevaren op de cruiseschepen daar weer bij? Hoort dromen over andersoortige gebouwen daar bij?

Herfst 2020

Bij het Center for People and Buildings (CfPB) voeren we voortdurend onderzoek uit naar de relatie tussen mens, zijn werk en werkomgeving. Met ons recente onderzoek We Werken Thuis (samen met Aestate/Ontrafelexperts, TU Delft en TU Eindhoven) brengen we in kaart hoe de huidige periode van thuiswerken beleefd wordt. Op basis van de uitkomsten van het onderzoek kunnen we organisaties handvatten bieden bij de vraag 'hoe nu verder?'.